– Bijgewerkt op 28 April 2023 –

Met de verkiezingswinst van BBB en de nederlaag van de coalitiepartijen is het maatschappelijk stikstofdebat op scherp komen te staan. In de ogen van Benno Baksteen is het een uitgelezen moment om kritisch de kosten en de baten van het stikstofbeleid tegen elkaar af te wegen.

Vanwege de stikstof legt het kabinet geen nieuwe infrastructuur meer aan, meldde De Telegraaf vrijdag. Het bevestigt wat na het stopzetten van allerlei andere bouwprojecten al duidelijk was: met het huidige stikstofbeleid rijdt onze samenleving vol gas een doodlopende straat in.

Toch kan een ernstig ongeval nog worden voorkomen, want met het grote aantal stemmen op BBB heeft de samenleving even op de rem getrapt. In eerste instantie overigens met weinig effect. De eerste reactie van het kabinet was dat het niet anders kan. Het moet gewoon, van Europa, en daarmee ook van de rechter.

In tweede instantie ontstaat er nu toch wat ruimte voor bezinning. Heel prettig, want wie de moeite neemt zich een middagje in de materie te verdiepen, bijvoorbeeld door even het net verschenen boek De Stikstoffuik van Arnout Jaspers te lezen, ontdekt al gauw dat ons stikstofregime helemaal niet wordt opgelegd door Europa. De juridische problemen zijn ontstaan door puur Nederlandse wetgeving.

Dat ontdekte ik eind 2021 bij toeval ook. Luchtvaart werd ineens als grote bron van stikstofneerslag genoemd, terwijl het Adviescollege Stikstofproblematiek van Johan Remkes begin 2020 al had vastgesteld dat luchtvaart daarvoor irrelevant is. Zelfs decimering van luchtvaart zou niets helpen, stond in zijn rapport. Hoe kon dat inzicht beleidsmatig zo snel en zo ingrijpend veranderen? Wat was het probleem eigenlijk, en vooral: hoe zou je het kunnen oplossen?

Goed beheer

Het probleem, niet alleen voor luchtvaart maar voor iedereen, zit in de vertaling van de Europese Habitatrichtlijn in Nederlandse wetgeving. Die EU-richtlijn bepaalt alleen dat onze overheid moet zorgen voor goed beheer van de door onszelf aangemelde natuurgebieden. Hoe we dat doen is ook aan onszelf. Natuurbeheer is complex, maar wij kozen ervoor natuurbeheer te versimpelen tot stikstofneerslag. Bovendien werden allerlei grenswaarden ook in de wet vastgelegd. Daardoor kan er geen sprake meer zijn van een maatschappelijke kosten-batenanalyse, en dus ook niet van politieke keuzes.

Hoe bizar dat uitpakt blijkt als we naar de getallen kijken. De gemiddelde neerslag van stikstof ligt rond de twintig kilogram per hectare per jaar. De in de wet vastgelegde grenswaarde ligt voor sommige gevoelige natuurgebieden rond de tien kilogram per hectare per jaar.

Tot 2017 was een activiteit vergunningplichtig als de neerslag in de omgeving met meer dan 14 gram per hectare per jaar zou toenemen. Dat was al vrijwel onwerkbaar, maar met de PAS-rechtszaak van 2019 bracht de Raad van State dat terug tot 0,07 gram per hectare per jaar. En dat dus op een gemiddelde van 20.000 gram en bij een grenswaarde van 10.000 gram.

Geen wonder

Bovendien wordt die neerslag bepaald met een rekenmodel dat volgens de RIVM een onzekerheidsmarge heeft van ongeveer 5000 gram. Geen wonder dat boeren en burgers boos zijn geworden over de schade die dit beleid in de samenleving aanricht.

Bij onze oosterburen is de grenswaarde voor een vergunningplicht 300 gram in plaats van 0,07 gram. Wellicht ook voor ons een goed uitgangspunt, waarmee ook onze politici weer de ruimte krijgen voor kosten-batenafwegingen. Wat toch de essentie van hun vak is.

Dit opiniestuk stond op 22 maart 2023 in De Telegraaf. De prima inleiding is van de redaktie, de tekst is uiteraard van mij. Zie eventueel ook mijn bericht ‘Stikstofsoap‘ uit 2021 en een stukje over de onzekerheidsmarge van het RIVM-model in het bericht ‘Falende overheid‘.

Hoe los van de werkelijkheid die grens van maximaal 0,07 gram per hectare per jaar eigenlijk staat wordt in het boek Stikstoffuik geïllustreerd met een aardige vergelijking: het is minder dan de hoeveelheid stikstof in één poepje van een mus. Per hectare en per jaar dus.

Doordat in overheidpublicaties bijna altijd met mol per hectare per jaar wordt gewerkt valt dit soort absurde consequenties niet onmiddellijk op. Wellicht is dat een belangrijke oorzaak van de ontsporing van de regelgeving. Weinig mensen weten wat of hoeveel een mol eigenlijk is. Maar in het geval van stikstof is dat dus 14 gram.